AKTUALNOŚCI

Lalki Polskie

Od czasów najdawniejszych, od najstarszych śladów ludzkiej cywilizacji lalka towarzyszy człowiekowi i jego kulturze. To od lalki będącej odwzorowaniem wizerunku ludzkiego rozpoczyna się edukacja dziecka. Lalka zabawka wprowadza w życie rodzinne i społeczne, przysposabiając do przyszłych ról ­jakie przyjdzie pełnić w życiu dorosłym. Dziewczynki bawiąc się przygotowują się do roli kobiety i matki, chłopcy przy pomocy figurek wojowników, żołnierzyków, wyobrażeń zwierząt także szykują się do przyszłych ról życiowych – myśliwego, głowy rodziny i jej obrońcy.

Wielu badaczy przyjmuje, że pierwotną funkcją lalek były praktyki magiczne. Zabiegi wykonywane przy użyciu wyobrażeń zwierzęcych zapewnić miały pomyślność w łowach i przebłaganie duszy upolowanego zwierzęcia. Figurka wyobrażająca postać ludzką, często wzbogacona takimi elementami jak włosy czy paznokcie była używana do praktyk, które miały spowodować czyjąś śmierć czy chorobę, magiczny sposób wywierania pomsty znany jest u wielu ludów wszystkich kontynentów. Ale także służyła figurka w magii płodności.

Właśnie towarzyszenie lalki niektórym obrzędom m.in weselnym, wskazuje, że jest ona symbolem płodności. Zwyczaj ten przetrwał do czasów współczesnych – choć w zmienionej formie; powszechne jest sadzanie przystrojonej lalki – na masce samochodu, którym jadą nowożeńcy.

Lalki były i są pomocne w religijnej edukacji dzieci, w przygotowaniu do nauki zasad wiary i pewnych zachowań religijnych – postaci z szopek bożonarodzeniowych, z ołtarzyków, figurki wyobrażające anioły, zakonnice, księży spełniały tę rolę. Zapewne jasełkowe postaci, szopkowe figurki odzwierciedlały strój regionalny lub jakieś jego elementy.

Pierwotnie przedmiot kultu, czasami uwielbienia, atrybut praktyk magicznych, z czasem zmieniła lalka swoją funkcję stając się marionetką, potem lalką modelką, prezentującą style i tendencje aktualnie panującej mody.

Cechą wspólną wszystkich lalek ludowych jest ich dekoracyjny charakter. Lalki ludowe nie służą bowiem zabawie lecz pełnią przede wszystkim rolę eksponatów i pamiątek. Wykonane są z niezwykłą precyzją i dbałością o najdrobniejszy szczegół stroju, zdobnictwa poszczególnych elementów, odpowiedni krój i kolorystykę. Ponadto, troska o detale widoczna jest w sposobie wykonania przedmiotów towarzyszących lalkom, zwłaszcza w przedstawieniach zachowań obrzędowych, tańców lub związanych z wykonywaniem podstawowych zajęć, np. przędzenia czy wyplatania koszy. Wierność tradycjom i precyzja wykonania czyni lalki ludowe znakomitym prezentem, symbolem danego kraju czy grupy etnicznej, który można znaleźć w wielu domach w roli elementu dekoracji wnętrza .Prezentem ofiarowywanym nie tylko rodzinie i przyjaciołom lecz także głowom państw podczas oficjalnych wizyt.

Lalki w strojach regionalnych to forma upowszechniania folkloru, popularyzacja dorobku rękodzieła ludowego, to także wyraz sentymentu do stroju ludowego , będącego -symbolem ojczyzny, to przywołanie tradycji.

Lalki regionalne są prezentowane jako pojedyncze figurki, pary bądź wielopostaciowe sceny rodzajowe. Drobiazgowość wypracowania ubioru zależy od wielkości lalki, duże są ubierane w wierną miniaturę stroju regionalnego, tkanina jest dobierana z zachowaniem proporcji wzoru autentycznej tkaniny odzieżowej, elementy stroju są ręcznie haftowane, drobniejsze figurki są przystrojone w strój mniej wierny, jednak zachowujący styl danego regionu.

Celem wystawy jest prezentacja ogromnego zróżnicowania kultury polskiej wynikającego z wielowiekowej tradycji, z oddziaływania różnych wzorów kulturowych, ze specyfiki regionalnej, pokazanie niezwykłych umiejętności, które jeszcze w wielu regionach Polski są kontynuowane i zgodne z lokalnym przekazem. Lalki w strojach grup etnicznych, regionalnych i narodowych stały się popularne wraz z rozwojem turystyki, gdy zaczęto je przywozić z podróży dla zachowania w pamięci specyfiki i piękna odwiedzanych miejsc i państw.

Mamy nadzieję, że obejrzenie barwnych figurek nie będzie wyłącznie wrażeniem estetycznym , pragniemy aby był to również klucz do poznania i zrozumienia własnego dziedzictwa.

Anna Filipowicz-Mróz

 

Tkanina Cepeliowska

Wyroby tkackie , bardzo mocne osadzone w tradycji ludowej – to najbardziej wyróżniający się obszar działalności Cepelii, rozpoznawalny i dostrzegany zarówno w Polsce jak w świecie. Bowiem oprócz innych dziedzin sztuki czy wytwórczości ludowej tkaniny nie zatraciły swojego użytkowego charakteru. Potrzeba upiększenia, estetyczna wrażliwość nie ogranicza się do tradycji wiejskiej. Dlatego tak uniwersalnym kulturowo wytworem rodzimej tradycji są wyroby tkackie. W tym właśnie zawiera się ich żywotność i atrakcyjność .

Jest kilka cech szczególnych tych wyrobów, powstałych we współpracy profesjonalnych twórców ze środowiskiem cepeliowskim. Pokoleniowy przekaz wiedzy o wzorach i technice, o kolorystyce i swoistości regionalnej ,jest podstawą, jest osadzeniem w tradycji, w tym zaś zawiera się siła inspiracji i możliwość twórczych , artystycznych realizacji. Najistotniejszą cechą tego twórczego procesu jest bezpośredni kontakt artysty – projektanta z wykonawcą. Podkreślić należy, że tylko w cepeliowskiej strukturze organizacyjnej (dysponującej odpowiednim zapleczem technicznym i wykwalifikowanymi wykonawcami), było możliwe kształtowanie wzornictwa na wszystkich etapach jego realizacji.

Na szczególną uwagę zasługuje kilim – należący do najbardziej wyrazistych i charakterystycznych wytworów polskiej sztuki, warto powiedzieć, że od połowy lat 50 do 90 –tych prawie wszystkie polskie kilimy tkano w systemie stworzonym przez Cepelię – Spółdzielniach. Na szczególną uwagę zasługują kilimy, które do mistrzowskiego poziomu w Zakopiańskich Warsztatach Wzorcowych doprowadziła Maria Bujakowa, tamże powstały znakomite tkaniny Ewy Januszkowskiej, Heleny Sułkowskiej-Pawlik .

Gobelin cepeliowski – to pojęcie, które wykrystalizowało się w latach 60-tych, gdy wiele spółdzielni cepeliowskich podjęło ich wytwarzanie. Powojenne dzieje gobelinu w Polsce należy wiązać przede wszystkim ze Spółdzielnią „Wanda” gdzie projektantami byli Helena i Stefan Gałkowscy, ich osobowość i talent miały wielki wpływ na obraz polskiej tkaniny artystycznej. Tematami tkanin były mity, bajki, epizody historyczne, a bohaterem człowiek. Gobelin „obrazowy” reprezentuje wielu wybitnych twórców by wymienić tylko kilka nazwisk Annę Brokowską, Hannę Czajkowską, Piotra Grabowskiego, Barbarę Świderską.

W Spółdzielniach cepeliowskich wzory pozyskiwano od najlepszych projektantów, wykonywane pod nadzorem wybitnych artystów były wytworem określającym, wyróżniającym poszczególne spółdzielnie. Spółdzielnia im.St.Wyspiańskiego w Krakowie wykonywała gobeliny znajdujące się m.in. na Wawelu, jako jedna z nielicznych odtwarza w gobelinie obrazy znanych malarzy mi.in Van Gogha. Spółdzielnia Opolska to rozpoznawalny styl gobelinu, charakteryzujący się tematyka figuralną i niepowtarzalnym klimatem.

Spółdzielnia „Koronka” Bobowa tka gobeliny, kilimy i sumaki na bazie wzorów pozyskanych od najlepszych projektantów, realizowanych na najwyższym artystycznym poziomie.

Anna Filipowicz-Mróz